ساخت ساز تار

  

ساز تار چیست؟

ساز تار که از سال های گذشته سازی پرطرفدار بوده، با نواخته شدن توسط بزرگانی چون، استاد حسین علیزاده، استاد جلیل شهناز و استاد محمدرضا لطفی به اوج خود رسید.
تار، ازجمله سازهای زهی مضرابی است، که در ساخت آن از پوست، چوب، زه، استخوان و فلز استفاده می شود.

نحوه گرفتن ساز تار

نوازنده تار، در حالتی که نشسته تار را به صورت افقی روی ران پا قرار می دهد، به گونه ای که کاسه طنینی در طرف راست و دسته تار در سمت چپ او قرار  گیرد. 
در ادامه، پنجه های دست چپ را بر روی دستان هایی که در قسمت دسته تار نصب شده را، حرکت  و با مضرابی که در دست راست دارد به سیم ها زخمه میزند.

هنر ساخت تار

یکی از هنرهای ایرانی که کمتر به آن اشاره شده، هنر ظریف تاز سازی ست.
این هنر سالیان زیادی به صورت خودجش میان دستان هنرمندانی عاشق ساخته و حفظ شده است.
رسالت ما در این بین این است که، جوانان خوش ذوق ایرانی که روح شان با فرهنگ غنی ایرانی گره خورده را با این هنر اصیل آشنا کنیم.

تاریخ تکاملی هنر تار سازی به روشنی مشخص نیست؛ تنها میدانیم که شروع آن در در دوران قاجار رخ داد تا به شکل امروزی خود رسید.

اجزای ساز تار عبارتند از، کاسه، نقاره، دسته، سرپنجه و مضطرابی که با آن نواخته میشود.

نوع چوب

از بهترین چوب هایی که برای ساخت  تار استفاده میشود شاه توت یا همان توت سیاه است که باتوجه به ندرت یافت شدن آن از توت سفید، نارون، ملج و حتی سنجد هم استفاده میشود.

فصل بریدن درخت بهتر است چه زمانی است؟

بهترین زمان برای قطع درختان اواخر فصل پاییز، که درختان خشکیده شده اند، هست.

از چه نوع چوبی، بهتر است استقاده شود؟

1. هیچگونه کرم خوردگی و ترکی روی آن نباشد.
2. اجسامی چون میخ روی آن کوبیده نشده باشد.

برش چوب در ساخت تار

در ابتدا، چوب را به قطعه های 26*15*45 برش و آبخورها را به شکلی که هیچگونه ترکی نداشته باشد، از قسمتی که در زمان رویش، به طرف نور آفتاب بوده و رگهایش سخت و محکم شده برش می دهیم.
 توجه کیند که اگر از سمتی که در سایه بوده و رگ هایش سست هستند استفاد شود، هنگام خشک شدن، قطعه خودش را جمع  و سیستم لپه ها را بهم میزند.

ابزارهای مورد نیاز برای ساخت ساز

•    قالب دهانه بزرگ15*5/16
•    قالب نقاره 5/9 *5/8
•    قالب سر پنجه 5/9 *12
•    قالب بدنه یا فرم اولیه کاسه
•    سیمگیر 5/4* 5/4

وسایل مورد نیاز دیگر جهت ساخت ساز

 تیشه نجاری بزرگ برای تراشیدن فرم اولیه ساز.
o    تیشه هایی گلویی برای تراشیدن داخل بدنه تار.
o    اره کمانی.  
o    رنده دستی.
o    پرگار فلزی و ضخامت سنج.
o    خط کش نجاری.
o    انواع چوب ساب.
o    لیسه و قید.
o    گیره رومیزی نجاری.
o    دریل دستی.
o    سوهان آهنی.
o    چکش پلاستیکی و فلزی. 

طرز ساخت تار چگونه است؟

در ابتدا، دو مکعب مستطیلی که از قبل تهیه کردیم را به صورتی که تمام رگ ها در یک امتداد باشند، در کنار یکدیگر قرار داده و سپس قالب بدنه را بر روی هر دو لنگه چپ و راست میگذاریم و اطراف آن را خط می زنیم.

در مرحله بعد، بیرون از قالب که قسمت زائد قطعه کار است را بوسیله تیشه می تراشیم تا بدین طریق به فرم اولیه ساز دست پیدا کنیم.

در قدم بعدی، دو لپه را درکنار یکدیگر قرار و قالب کاسه و نقاره را بر روی هر دو می کشیم؛ به این صورت قسمت بیخ دسته روشن می شود.
سپس از هر طرف به میزان سه سانتیمتر از بیخ نقاره، به صورت زاویه 90 درجه، به سمت بالا برش میدهیم.

و در مرحله بعد، کاسه، نقاره، شیار بین کاسه و نقاره را تراش و با سوهان چوب ساب، هر دولبه را با هم قرینه می کنیم.

بعد از پایان دادن به  فرم بیرونی تار، نوبت داخل تراشی است که بایستی از لبه کاسه تا پشت نقاره حدود 2 سانتی متر خط زده و بقیه را به استثنای دهانه کاسه و نقاره به شکل فرم بیرونی خالی  کنیم؛ سپس هر دو را کنار هم قرار و موقتا جفت و تراشه ها را دوباره داخل تار می گذاریم.
در این مرحله برای جلوگیری از سرعت خروج رطوبت و ترکیدگی ساز، هر روز نزدیک به یک یا دو ساعت آن را در معرض جریان مستقیم هوا قرار میدهیم و دوباره آن را داخل کیسه پلاستیکی می گذاریم.

قدم نهایی در ساخت ساز

پس از خشک شدن کامل، با دقت هر چه تمام تر به تمییز کاری بیرو و داخل ساز می پردازیم.

در نهایت، به شکلی که در وسط دو لپه فقط خط موئی مشاهده شود وهیچ گونه شیاری وجود نداشته باشد، با چسب نجاری دو لنگه را بهم می چسبانیم.
پس از اندازه کردن یخ دسته بطول 6 سانتی متر که در بعضی مواقع7 سانتی متر نیز دیده شده، ایجاد زبانه در دسته و کان در بیخ دسته مسیر میشود. در ادامه، با چسب چوب دسته را به کاسه وصل می کنیم و پس از اتمام، از کاسه، دسته و سرپنجه دست اندازگیری و سمباده کشی دقیق را انجام میدهیم. 
در این مرحله، به کارگیری ظرافت جهت دست یابی به سطحی صاف و صیقلی مهم است. 
حال نوبت به نصب سیمگیر، شیطانک و سپس کار رنگ آمیزی با لاک و الکل است و بعد از اتمام این مرحله نیز به سراغ نصب پوست، پرده و جاسازی گوشیها، سیم، خرک گذاری روی پوست میرویم.
در انتها هم به کوک، تنظیم پرده و شنیدن صدای روح نواز تار، مبادرت می ورزیم.

کلام آخر

هدف از نگارش این مقاله کوتاه آشنایی مختصر خوانندگان با دنیای بی انتهای هنر تار سازی است. برای ارتباط بیشتر میتوایند نظرات خودتان را برای ما ارسال کنید.