کمانچه ساز زهی است که با کمان یا همان کمان (یکی از تارهای کمان های بسته) نواخته می شود و در ساخت آن از چوب ، پوست ، استخوان و فلز استفاده می شود. به طور کلی کمانچه از سه قسمت پنجه ، دسته و کاسه تشکیل شده است و علاوه بر این ، پایه ای در انتهای کاسه وجود دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می گیرد.
کمانچه در حالت نشسته پخش می شود. این ساز در دست چپ نوازنده (عمودی) و کمان در دست راست قرار می گیرد. حرکات افقی کمان بر روی سیم ها به جلو و عقب انجام می شود. کمانچه دارای چهار سیم با قطرهای مختلف است. این ساز معمولاً از چوب قدیمی و فرآوری شده از درختان گردو ، توت و افرا ساخته می شود.
تاریخچه کمانچه
اگرچه تاریخ تاریخی این ساز را نمی توان با قطعیت روشن کرد ، اما شاید قدیمی ترین منبع مکتوب در خاورمیانه که سازها ، از جمله کمانچه را توصیف می کند ، "موسیقی بزرگ" اثر ابونصر فارابی ، فیلسوف ایرانی قرن 3 و دانشمند و 4 هجری (9 و 10 میلادی). در قرون بعد مسعود سعد سلمان در اشعار خود از این ساز یاد می کند و عبدالقادر مراغی نیز در مورد آن توضیح می دهد. به همین دلیل می توان سن این ساز را بیش از هزار سال تخمین زد.
در پایین پنجه شیطانک است. شیطانک یک استخوان نازک و کم ارتفاع (تقریباً به اندازه یک دسته) است که بین پنجه و دسته قرار دارد. سیم ها از شیارهای کم عمق آن عبور کرده و به گوشی ها می رسند.
دسته کمانچه مانند یک لوله چوبی جامد با طول تقریبی 25 سانتی متر و قطر تقریبی 3 سانتی متر است. در گذشته ، هرچه به انتهای دسته نزدیک می شدیم ، قطر کوچکتر و دسته باریک تر می شد. اما امروزه از قطر یکسان (در تمام قسمتهای دسته) برای ساخت کمانچه استفاده می شود و گاهی قسمت پایینی دسته نیز پهن تر است.
کاسه کمانچه تقریبا کروی و توخالی است و دهانی باز دارد که پوست روی آن کشیده شده و پوست روی پوست قرار می گیرد. طاق از چوب های زیادی ساخته شده و به صورت مورب روی پوست قرار گرفته است.
در ساخت برخی از کمانچه های محلی ، پشت کاسه نیز باز است که صدای بلندتری دارد. در کمانچه ، تاندون هایی در انتهای کاسه وجود دارد که به عنوان تار عمل می کنند و برای تنظیم دقیق تر مورد استفاده قرار می گیرند.