سازهای زهی چه سازهایی هستند؟+ بررسی چند مورد از سازهای زهی.

آیا میدانید منظور از ساز زهی چیست؟ و چند مدل ساز زهی داریم؟آیا سازهای زهی سازهای سختی  برای نواختن هستند؟

سازهای زهی ، سازهای زهی یا آکوردوفون سازهایی هستند که هنگام اجرای نوازنده یا به نوعی نواختن تارها ، از سیم های لرزاننده صدا تولید می کنند.

نوازندگان برخی از سازهای زهی را با کشیدن سیمها با انگشتان خود یا یک مضراب می نوازند - و برخی دیگر با ضربه زدن به سیمها با چکش سبک چوبی یا مالش سیمها با کمان. در برخی از سازهای صفحه کلید ، مانند نوازنده چنگ ، نوازنده کلیدی را فشار می دهد که سیم را می بندد. سایر سازهای موسیقی با زدن سیم مانند پیانو صدا ایجاد می کنند.

 

همه سازهای زهی آرشه ای را می توان با انگشتان نیز برداشت ، روشی به نام "pizzicato". طیف گسترده ای از تکنیک ها برای به صدا درآوردن نت های گیتار الکتریک ، از جمله با استفاده از ناخن های انگشت یا مضراب ، ضرب و شتم و حتی "ضربه زدن" روی صفحه انگشت و استفاده از بازخورد از یک تقویت کننده گیتار بلند و تحریف شده برای تولید صدای پایدار استفاده می شود. بعضی از سازهای زهی عمدتا کنده می شوند ، مانند چنگ و باس الکتریکی. در طرح طبقه بندی آلات موسیقی هورنبوستل-ساکس ، که در ارگان شناسی استفاده می شود ، سازهای زهی chordophones نامیده می شوند. نمونه های دیگر شامل سیتار ، ریباب ، بانجو ، ماندولین ، گوزن و بوزوکی است.

در بیشتر سازهای زهی ، ارتعاشات به بدنه ساز منتقل می شوند ، که اغلب نوعی منطقه توخالی یا محصور را در خود جای داده است. بدنه ساز نیز همراه با هوای داخل آن مرتعش می شود. ارتعاش بدنه ساز و توخالی یا محفظه محصور باعث می شود ارتعاش سیم  صدا برای مجری و مخاطب بیشتر شنیده شود. بدنه اکثر سازهای زهی توخالی است. برخی از آنها - مانند گیتار الکتریک و سایر سازهای متکی به تقویت الکترونیکی - ممکن است بدنه ای جامد داشته باشند.

سازهای زهی را می توان به سه گروه کلی تقسیم کرد.

·         زهی – زخمه ای

زخمه ای یا زهی مضرابی که ارتعاش صدای سیم توسط زخمه زدن با انگشت یا مضراب است. در موسیقی ایرانی تار، سه تار و تنبور و در موسیقی غربی گیتار، هارپ، ماندولین، کلاون و بانجو را می توان نام برد.

·         زهی – آرشه ای

آرشه ای یا زهی به معنی کمان است که در ساختمان این سازها سیم به کار رفته و آن را با آرشه می نوازند. در موسیقی ایرانی، کمانچه و قیچک و در موسیقی غربی  ویولن، ویولا، ویولنسل وکنترباس از این نوع ساز هستند.

·         زهی- کوبه ای

صدا در این سازه کوبه ای ا با کوبیدن وسیله ای چکش مانند روی سیم ایجاد می شود.  سنتور، پیانو و زیلوفون از جمله سازهای کوبه ای هستند.

انواع سازهای زهی- زخمه ای

تار:

کاسه طنین این ساز دو قسمتی و شامل کاسه و نقاره است و از جمله سازهای اصیل موسیقی ایران است. تار یک ساز ایرانی است که میتوان آن را نشسته روی پا قرار داد و زد به طوری که دسته تار سمت چپ و کاسه طنینی سمت راست باشد. نوازنده با حرکت انگشتان دست چپ روی دستان هایی که در طول دسته قرار دارد و مضرابی که در دست راست است به سیم ها زخمه می زند. تار از ساز های پرطرفداری است که افراد زیادی علاقه به نواختن آن دارند.

سه تار:

یکی از سازهای زهی زخمه ای است که شکل ظاهری آن مانند تار است. با این تفاوت که شکم آن یک قسمتی، گلابی شکل و کوچکتر است، سطح رویی کاسه سه تار نیز چوبی است؛ سه تار امروزی چهار سیم دارد. خرک سه تار کوتاهتر از خرک تار بوده و دسته آن نیز از دسته تار نازکتر است. سه تار فاقد «جعبه گوشی» است و گوشی های چهارگانه آن، دو عدد در سطح جلویی انتهای دسته (سرساز) و دوتای دیگر درسطح جانبی چپ (درهنگام نواختن درسطح بالایی) کار گذاشته شده اند.

تنبور:

سازی است که دسته‌ای بلند و کاسه‌ای گلابی شکل دارد و معمولاً از چوب توت ساخته می‌شود. کاسه آن به دو صورت یک تکه (کاسه‌ای) که از قدیم مرسوم بوده و چند تکه‌ای (ترکه‌ای یا چمنی) است که میتوان گفت از روی ظاهری  کاسه سه تار در دهه‌های اخیر ساخته شده‌است. طول این ساز در بین ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر و دارای سه سیم است، یکی واخوان و دو سیم اصلی. در زمان قدیم به گفته فارابی از یک یا دو سیم اصلی استفاده می‌شده‌است که اکنون به صورت سه سیم معمول است. این ساز دارای چهارده پرده (دستان) و فاقد ربع پرده می‌باشد. در نواختن آن دو نوع کوک رایج است. ابتدا کوک هفت دستان (برز) و دیگری کوک پنج دستان (ته رز) که نوازندگان امروزی بیشتر از کوک سیم اصلی دو(C) و سیم واخوان سل(G)استفاده می‌کنند. تنبور را با چهار انگشت دست راست و بدون استفاده از مضراب مصنوعی می‌نوازند و تکنیک‌های دست چپ آن شبیه دیگر سازهای زهی دسته دار مانند تار و سه تار است و مضراب‌های اصلی آن عبارتند از انواع مضراب راست، چپ و شُر انواع مضراب ریز، گل‌ریز، غنچه، دوچپ (دوتک) .

گیتار:

سازگیتار نوعی ساز زهی است که با پیک یا انگشت نواخته می‌شود و از این جهت که سیم‌های آن در اثر ارتعاش  که توسط انگشتان شما به ساز میزنید تولید صدا می‌کنند، به سازهای گروه کوردوفون (به فرانسوی: Cordophones) یا زه‌صدا تعلق دارد. این نوع گیتار شش سیم دارد و این ساز علاوه بر داشتن قدمت تاریخی قابل توجه (چه از لحاظ ساختار آن و چه از لحاظ تکنیک‌های نوازندگی) توانسته‌است هم‌گام با تحولات موسیقی غرب پیشرفت چشمگیری داشته باشد؛ که در نتیجه گونه‌های متفاوتی از آن به وجود آمده و هم‌اکنون جایگاه ویژه‌ای در موسیقی جهان دارد..

ماندولین:

 ماندولین سازی است  که کوچک‌تر از گیتاراست و دارای هشت سیم که کوک هر جفت سیم مطابق با کوک ویولن است. وسعت صوتی ماندولین حدود دو و نیم اکتاو است و در نت خوانی آن را با کلید سل می‌نویسند.شکل ماندولین اشک مانند، دایره‌ای یا تخم‌مرغی است و سوراخ صدای آن می‌تواند شبیه F یا دایره‌ای‌شکل باشد، دستهٔ آن پرده‌گذاری شده و قسمت پشتیِ آن یا مسطح یا دایره‌ای‌شکل است.

معمول‌ترین شکل کوک این ساز همانند ویولن از بم به زیر به صورت سُل-رِ-لا-می است. این ساز توانایی تولید صداهای طولانی را که از ویولن تولید می‌شود ندارد، و این مشکل به وسیلهٔ نواختن ترِمولو (همان تکنیکی که در تار و سه‌تار به آن «ریز» گفته می‌شود) برای نواختن آکوردها ونت‌های طولانی حل شده‌است.

کلاسن:

ساز کلاسن قبل از جایگزینی آن با پیانو از مهمترین سازهای شستی دار زهی بود که سیم های آن با مجموعه ای از مضراب ها، زخمه زده می شوند.ولی دیگر امروزه بجای آن از پیانو استفاده میشود.

انواع سازهای زهی – آرشه ای

سازهایی مانند ویلون، ویولا و ویلونسل از این دسته هستند. این دسته سازها عامل ایجاد صوت سیم یا زه هست و آرشه ای که با کشیده شدن، سیم را مرتعش شده و تولید صوت می‌کند. در این دسته از سازها تکنیکی وجود دارد به نام پیتزیکاتو که با انگشتان دست سیم مرتعش می‌شود اما این یکی از تکنیک‌های این سازها است بنابرین در این مورد شبیه به سازهای زهی زخمه ای می‌مانند.

سخن آخر

سازهای زهی آن رده‌ از سازها هستند که در آن‌ها صدا از لرزش زه یا تار یا سیم به وجودمی‌آید. و انواع گوناگونی از لحاظ صدا و ظاهر دارند. معمولاً با زخمه زدن یا ضربه زدن یا کشیدن آرشه بر روی این زه‌ها صدای دلخواه از ساز درمی‌آید. سازهای زهی را به صورت‌های مختلف بخش‌بندی نموده‌اند. در کل یادگیری هر سازی علاقه خاص خودش را میخواهد که بسته به روحیات فرد متفاوت است.

اگر مایل هستید میتوانید در صورت اطلاعات بیشتر در مورد سازها  میتوانید آنها را با ما به اشتراک بزارید.