همه چیز درباره ساز سنتور

با بررسی ها و تحقیقات صورت گرفته، سنتور یکی از سازهای باستانی ایرانی می باشد؛ قدیمی ترین آثار موجود از آن، در حکاکی های آشور و بابلیان قابل مشاهده است. ابوالحسن مسعودی که یک تاریخ نویس شناخته شده است، در شرح اوضاع موسیقی در زمان ساسانیان از سنتور به عنوان جزوی از سازهای متداول آن دوران یاد کرده است. همچنین در نوشتارهای کهن مربوط به فارابی و ابن سینا، نام سنتور ذکر شده است.

بررسی مسیر تحول ساز سنتور بیانگر گستردگی سبک ها در سده کنونی است، بطوری که می‌توان اعتراف کرد حداقل ۱۵ سبک و مکتب گوناگون و در عین حال فعال در این عرصه وجود دارند. از نوازندگان مشهور قدیمی سنتور می‌توان به محمد صادق خان، علی اکبر شاهی، حبیب سماعی، سماع حضور، ابوالحسن صبا، حسین صبا و از نوازندگان دهه های اخیر می توان به فرامرز پایور، مجید کیانی، پشنگ کامکار، محمد حیدری، اردوان کامکار، پرویز مشکاتیان، داریوش صفوت، حسین ملک، فضل‌الله توکل، منصور صارمی، مجید نجاحی، ارفع اطرایی، سوسن دهلوی، رضا شفیعیان، جواد بطحایی، محمد رضا شجریان و سیامک آقایی اشاره کرد.

گسترش سنتور در جهان

امروزه مشابه سنتور در کشورهایی مانند ترکیه، مصر، تاجیکستان، چین، اوکراین، ویتنام و... وجود دارد، که برخی پژوهشگران بر این نظراند در دوره های گذشته، سنتور با اندکی تفاوت در ساختار و نام های گوناگون به دیگر کشورهای اطراف منتقل شده بود. با اشاره به نگارگری ها در سده های قبل، آنچه که ما بعنوان سنتور می شناسیم، از دوران قاجار با ساختار کنونی به دست هنرمندان این سرزمین رسیده است. اما در انتهای سلسله قاجاریه، ساز سنتور به فراموشی سپرده شده بود؛ افراد کمی ساز سنتور را می ساختند و می آموختند که در نتیجه نوازندگان آن هم اندک بودند.

همچنین یان کین یا همان سنتور چینی که به عنوان ساز ملی چین شناخته می شود، بر اساس نوشته های قدیمی در سلسله امپراطوری مین، بدلیل رفت و آمد های زیاد بین چین و خاورمیانه، از طریق دریا از فارس به چین منتقل شده بود.

رئوف یکتا بیگ که یکی از دانشمندان موسیقی ترکیه بود، در نوشته های خود از سنتور بعنوان یکی از آلات موسیقی قدیمی یهودیان نام برده است. وی گفته است که سنتور سازی بر اساس کتاب موسیقی لاروس بوده که یهودیان او را بسیار دوست داشتند.

پس از اسلام عبدالقادر مراغه ای، ساز طوفان را که مشابه سنتور امروزیست، معرفی کرد و تفاوت آن ها در بستن یک سیم برای هر صدا و کوک کردن آن با جابه جایی خرک ها بود. پیشینه آثار کشف شده بیانگر توسعه این ساز به کشور های دیگر منطقه است، که با اسامی مختلفی شناخته می شوند. برای مثال نام این ساز در کشور چین (یان کین)، در اروپای شرقی (دالسی مر)، در آلمان و اتریش (مک پر) و در امریکا (زیتر) می باشد. گفتنی است کاربرد سنتور در این کشورها با یکدیگر متفاوت است.

ساز سنتور چیست؟

ساختار این ساز به شکل ذوزنقه است و رایج ترین نوع آن دارای ۷۲ سیم می باشد که هر 4 سیم از روی یک خرک می گذرند و دارای یک کوک است؛ در واقع سنتور دارای ۱۸ خرک است که در سمت راست و چپ ساز تقسیم شده اند. این ساز ساخته شده از یک جعبه تشدید صدا است که ضلع بلند موازی آن نزدیک به نوازنده قرار دارد. نوازندگی سنتور با دو چوب نازک به نام مضراب انجام می شود؛ مضراب ها در قبل بدون نمد بودند اما اکنون به آن ها نمد می چسبانند که باعث نرم تر و کم زنگ تر شدن آوای سنتور می شود. نوازنده برای نواختن سنتور باید با هر یک از مضراب ها، نت متفاوتی را اجرا کند، به همین علت سنتور نیاز به چابکی دست ها و تمرکز ذهن دارد که تنها با تمرین زیاد بدست می آید. سنتور سازی است که اگر نوازنده بر آن مسلط شود، اجراهای فوق العاده و ماندگاری بوجود می آورد، همچنین این ساز به خوبی قابلیت تک نوازی و هم نوازی را دارد. نکته ای دیگر درباره سنتور این است که نوازندگانش زمان زیادی را صرف کوک کردن آن می کنند، زیرا کوبش های مضراب روی سیم ها و تاثیر نم و گرما روی چوب یا سیم ها کوک را تغییر می دهد و ۷۲ سیم باید مرتبا کوک شوند. سنتور سازی همراه با زیبایی، شناخته شده است که بسیاری از تحولات فیزیکی روی کوک و آوای آن تاثیر گذارند و حتی نوازندگان حرفه ای را برای یک کوک دلخواه ناامید می کند. در گذشته ساز سنتور با ۱۲ وتر سیم بم و ۱۲ وتر سیم زیر تهیه و به نام سنتور ۱۲ خرکی شناخته می شد؛ امروزه سنتور ۱۰ خرکی و سنتور ۱۱ خرکی نیز تولید می شود. همانطور که گفته شد سنتور ۹ خرک رایج ترین نوع سنتور است و پر کاربرد ترین آن سنتور سُل کوک می باشد.

اجزای سازنده سنتور

ساز سنتور شامل بخش های مختلفی از جنس چوب و فلز می باشد که کارکرد این اجزا با یکدیگر باعث ایجاد صدایی دلنشین و متفاوت خواهد شد. این اجزا عبارت اند از:

• بدنه
• سیم
• خرک
• گوشی
• سیم گیر
• شیطانک
• آچار کوک
• مضراب

در ادامه به بررسی هر کدام می پردازیم.

بدنه سنتور

بزرگترین و مهم ترین قسمت سنتور، بدنه آن است. این جعبه چوبی متشکل از بخش های مختلفی می باشد که معمولا جنس آن از چوب درخت گردوست. بدنه سنتور یا رزونانس شامل موارد زیر است:

• صفحه رو

صفحه چوبی روی سنتور که خرک ها روی آن قرار گرفته اند، وظیفه تحمل فشار سیم هایی با وزن حدودا ۲۰۰ کیلوگرم یا بیشتر را برعهده دارد. عموما دو گل زیبا به صورت برش داده شده روی این صفحه وجود دارند که در بخش های بعدی درباره آن ها توضیحاتی ارائه شده است.

• صفحه زیر

صفحه زیرین ساز در زمان گذاشتن سنتور بر روی میز یا زمین، از آن محافظت می کند.

• کلاف

کلاف سنتور که همانند ذوزنقه است، دور سنتور را در برمی گیرد؛ این قسمت که بر روی ظلع سمت راست گوشی های سنتور قرار گرفته از ۴ ضلع تشکیل می شود؛ سیم گیر ها روی ضلع چپ کلاف قرار دارند و به ضلع جلویی و کوچک تر آن پیشانی سنتور گفته می شود. بعضی از سازندگان سنتور برای شناخته شدن ساز خود، قسمت پیشانی سنتور را حکاکی کرده و طرح و نقش های منحصر بفردی را ایجاد می کنند.

• پل

درون جعبه سنتور، پل ها قرار دارند که مثل ستون های استوانه ای بروی صفحه زیرین قرار گرفته اند. این پل ها وظیفه ی تحمل فشار صفحه رویین سنتور را دارند. جایگیری این پل ها در سنتور اهمیت خاصی دارند و در کیفیت صدا تاثیرگذاراند.

سیم سنتور

یکی از مهم ترین اجزا در بعضی سازها، سیم آن می باشد. بطور کلی در سنتور، دو نوع سیم موجود است که این دو سیم، تفاوت هایی از لحاظ جنس و رنگ با یکدیگر دارند. سیم های زرد که ساخته شده از آلیاژ برنج هستند، سبب تولید اصوات بم می شوند و بر روی خرک های ردیف راست قرار می گیرند. سیم های سفید که از آلیاژ نیکل تهیه می شوند، در تولید اصوات زیر بکار می روند و بر روی خرک های سمت چپ قرار می گیرند. در گذشته های دور، سیم های سنتور از روده گوسفند تهیه می شدند.

خرک سنتور

خرک به مهره های چوبی در سنتور گفته می شود که در زیر سیم ها قرار دارند. بالای خرک ها مفتول کوچکی قرار دارد که از تماس مهره های چوبی با سیم های سنتور جلوگیری می کند. تعداد خرک های سنتور بسته به نوع و کاربرد ساز، فرق دارد.

گوشی سنتور

گوشی های سنتور، ۷۲ میله می باشند، که از فولاد یا فلزات ضد زنگ تهیه می شوند و درون بافت کلاف در ردیف های چهارتایی، سمت راست سنتور قرار گرفته اند. قسمت بیرونی گوشی ها سوراخی دارد که داخل آن، یک سر سیم فرو میرود و اضافه سیم دور آن پیچیده می شود.

سیم گیر سنتور

مفتول های فلزی کوچک که وظیفه ی آن ها نگهداری سیم ها است.

شیطانک سنتور

در دو طرف راست و چپ صفحه رویی سنتور، دو قطعه چوب بلند، باریک و نازک به طول ضلع ذوزنقه وجود دارد که چسبیده شده اند و شیارهای افقی کم ارتفاعی در سطح رویی آن ها قرار دارند، که به فاصله یک میلی متر و به تعداد سیم های سنتور برای عبور هر سیم ایجاد شده اند. در طول این دو شیطانک یک شیار وجود دارد که در آن مفتولی فلزی، با همان اندازه قرار دارد.

آچار کوک سنتور

آچار کوک سنتور وسیله ای است به شکل T در زبان انگلیسی، که قسمتی از آن در دست قرار می گیرد. این آچار معمولا از چوب ساخته می شود و سوراخ کم عمقی به شکل تراش سر گوشی در انتهای قسمت دیگر آن وجود دارد.

مضراب سنتور

عموما طول مضراب های سنتور ۲۲ سانتی متر است و جنس ساخت آن ها از نوع گردو، ازگیل و... می باشد؛ از اجزای تشکیل دهنده این مضراب ها می توان به حلقه، سر و ساق اشاره کرد. از لحاظ شکل ظاهری، مضراب های سنتور با هم متفاوت هستند.

انواع سنتور

سنتور های گوناگونی از لحاظ ساختاری با کاربرد های متفاوت وجود دارند، مانند سنتورهای 10، 11 و 12 خرک، سنتور لا کوک، سنتور سی کوک، سنتور باس، سنتور باریتون، سنتور کروماتیک و سنتور کروماتیک بم. اما همانطور که گفتیم رایج ترین نوع سنتور در ایران سُل کوک 9 خرک نامیده می شود.

انواع سنتور در ایران

همانطور که قبل تر اشاره شد سنتور سل کوک و همچنین لاکوک رایج ترین و پر استفاده ترین سنتورها در ایران محسوب می شوند و اساتید موسیقی آن ها را به هنرجویان خود پیشنهاد می کنند. اما انواع گوناگونی از سنتور در ایران ساخته و استفاده می شوند که از نظر ابعاد کلاف و تعداد خرک ها و... با یکدیگر متفاوت هستند.

سنتور سل کوک

این مدل که در ایران رایج می باشد، مدرسین سنتور آن را به کارآموزان خود معرفی می کنند. این سنتور دارای ۹ خرک است و مناسب گروه های هم نوازی می باشد. منظور از سنتور سل کوک این است که سومین سیمی که کوک می شود نت سل است.

سنتور لاکوک و سی کوک

از سنتور لاکوک بیشتر اوقات در تک نوازی ها و بداهه نوازی ها استفاده می شود و در مقایسه با سنتور سل کوک صدای زیرتری دارد. همچنین از نظر کوک نیز یک پرده بالاتر از سنتور سل کوک می باشد و از نوع 9 خرک است. نوع دیگر سنتور سی کوک نام دارد که ابعاد آن از سنتور لاکوک کوچک تر است.

سنتور کروماتیک و کروماتیک بم

به خواست تکمیل فواصل کروماتیک میان صداها و نیز به قصد تامین اصوات بم، در بیست سال اخیر دو گونه سنتور با شمار بیشتر خرک ساخته شده اند. سنتور کروماتیک با همان میدان آوای سنتور معمولی اما دارای خرک ها و اصوات کروماتیک بیشتر است. میدان آوای سنتور کروماتیک بم یک فاصله پنجم بم تر از سنتور کروماتیک است و گسترش آن سه اکتاو و نیم می باشد. در این دو نوع سنتور، هر صوت توسط سه رشته سیم هم کوک بوجود می آید؛ به عبارت دیگر روی هر خرک سه سیم تکیه کرده اند. در استفاده های همنوازی هر دو سنتور کروماتیک و کروماتیک بم حضور دارند و در کارهای جدید تکنوازی سنتورهای کروماتیک دیده می شوند.

مهر سنتور چیست؟

در زمان های قدیم بعضی از اساتید مشهور ساخت سنتور، اگر ساز ساخته ی خود با ایده آل آن ها فاصله داشت ساز را از بین می بردند تا در تاریخچه هنری ایشان ثبت نگردد. اما با گذشت زمان برخی سازندگان که قصد خراب کردن سازهای بی کیفیت خود را نداشتند و بدنبال درآمد حاصل از آن بودند، روش جدیدی یافتند و آن هم اعلام میزان رضایت خود با تعداد مُهر های حک شده روی آن ها بود. به این طریق که اگر از کیفیت و صدای سازی ناراضی بودند تنها یک مرتبه روی آن مهر می زدند، اگر کمی راضی بودند دو مهر و اگر به حد زیادی رضایت بخش می شد سه مهر می زدند. امروزه شاهد هستیم یک مهر اضافه باعث اختلاف قیمت های زیادی می شود که به میلیون نیز می رسد. این روند بازه های قیمتی بیشتری را بوجود آورد و همچنین سازهای بیشتری را به فروش رساند.

یادگیری سنتور چگونه است؟

سنتور به علت آوای دلنشین آن از محبوب ترین سازها بین مردم کشورمان می باشد. نوازندگی این ساز شاید آسان به نظر برسد اما فقط در ابتدای آموزش اینگونه است، پس از وارد شدن به موسیقی به مراتب سخت خواهد شد و به تدریس اصولی و تمرین فراوان نیازمند است. در بیشتر آهنگ ها نوازنده می بایست با هر مضراب، نت متفاوتی ایجاد کند؛ همانند چهار مضراب ها که پایه قطعه با دست چپ و ملودی اصلی با دست راست اجرا می شود. همین موضعو باعث می شود، نوازندگی سنتور مستلزم داشتن دست هایی چابک و تمرکز ذهن است که تنها با تکرار و تمرین بسیار به دست بوجود می آیند.

هنر ساختن سنتور

ساخت ساز به دقت و ظرافت خاصی نیاز دارد. در ابتدا بایستی درباره انواع چوب آشناییت داشته باشیم تا بهترین نوع آن را انتخاب و استفاده کنیم. چوب های گردو، فوفل و آزاد مناسب هستند اما به دلیل کمیاب بودن چوب فوفل و آزاد، از چوب گردو بیشتر استفاده می شود. بهترین نوع چوب گردو را می توان از نواحی سرد به علت دارا بودن بافت منسجمی که دارند تهیه کرد، مثلا تنه های گردو در شهرهای تویسرکان، طالقان، سنندج و زنجان دارای کیفیت خوبی هستند. چوب گردو به دو صورت گرده یا الوار قابل استفاده می باشد؛ بهتر است از چوب های قطور و کهنه سال که از تیرگی زیادی برخوردارند استفاده کنیم. قسمت های مناسب چوب گردو را بعد از الوار کردن آن انتخاب کرده و آن ها را ورقه ورقه می کنیم، سپس چوب های ورقه شده را درون آب گذاشته و می جوشانیم تا صمغ آن ها از بین برود. در ادامه چوب ها را در جای مناسب و سایه قرار داده تا به مرور زمان خشک شوند. لازم به ذکر است که در صورت خشک شدن چوب ها بایستی چند سالی از آن ها بگذرد تا آمادگی کامل برای ساخته شدن را پیدا کنند. خوب است بدانید چوب های گردو معمولا صدایی گرم و چوب های آزاد صدایی شیشه ای و کریستال دارند.

مراحل ساخت

3 نکته کلیدی در مراحل ساخت ساز سنتور وجود دارند، که عبارت اند از:

• انتخاب مناسب ترین چوب
• پل گذاری دقیق
• تراش صفحه های زیر و رو

ابتدا با انتخاب چوب گردوی سخت و تیره، به آماده کردن کلاف یا اسکلت ساز می پردازیم تا از استحکام آن اطمینان حاصل کنیم. سپس کلاف را روی صفحه قرار می دهیم و کار سوراخ کردن جای گوشی ها و سیمگیر ها را شروع میکنیم. پل های سنتور نیز از چوب گردو و به صورت استوانه ای به قطر ۹ میلی متر می باشند، که در محل دقیق خود قرار می گیرند.

گل های صفحه رو باید با دقت فراوان در جای صحیح خود برش داده شوند، زیرا تاثیر زیادی در بازدهی صدای ساز دارند. قطر صفحه رویی 6 میلی متر است و دارای دو حفره به شکل گل می باشد، که به گل سنتور معروف هستند. گل های سنتور برای بازدهی بهتر صدا ایجاد می شوند و مکان قرارگیری آن ها در صدادهی ساز و امواج آن تاثیر زیادی دارند، که به چه اندازه و زیر کدام سیم قرار بگیرند. معمولا سمت راست زیر نت های (دو، سی و لا) قرار دارد و سمت چپ زیر نت های (لا، سل و فا) قرار می گیرد. طرح این گل ها دلخواه است و به سلیقه سازنده سنتور بستگی دارد.

پس از چسباندن صفحه رو و کلاف سنتور به یکدیگر، تراش صفحه ها را انجام داده و شیطانک سنتور را قرار می دهیم؛ در ادامه سنتور را سمباده زده و آن را برای رنگ آمیزی آماده می کنیم. ابتدا از آستر برای رنگ مورد نیاز خود استفاده می نماییم و پس از خشک شدن کامل آن، لاک الکل را روی سنتور کشیده تا هم جلا داده شود و هم اینکه در مقابل رطوبت هوا محفوظ باشد.

نت نویسی سنتور

نت ها علاماتی هستند که صداهای موسیقی بوسیله آن ها مشخص و نوشته می شوند؛ نت ها را با اسامی (دو - ر - می - فا - سُل - لا - سی) می نامند. الفبای موسیقی از 7 نت بوجود می آید که برای نگارش آن ها از دو سیستم می‌توان استفاده کرد. در کشور ایران از سیستم اول استفاده می شود.

• سیستم اول:

Do - Re - Mi - Fa - Sol - La - Si

• سیستم دوم:

C - D - E - F - G - A - B

پنج خط حامل

پنج خط افقی با فواصل معین و موازی از پایین به سمت بالا که با نام ها و شماره ها مشخص شده اند، و نت ها روی و لابه‌لای آن ها قرار دارند. سمت چپ خطوط حامل علامت کلید سُل قرار دارد، که نام و موقعیت صدای نت ها را تعیین می کند. در موسیقی کلید های گوناگونی استفاده می شوند، اما برای نت نویسی سنتور فقط از کلید سُل استفاده می شود و بدین ترتیب نتی که روی خط دوم حامل قرار می گیرد سُل نامیده شده و بقیه نت ها نسبت به نت سُل شناخته می شوند.

در ساز سنتور، نت ها در سه قسمت سیم های زرد (پزیسیون اول)، سیم های سفید (پزیسیون دوم) و سیم های پشت خرک (پزیسیون سوم) تقسیم می شوند، که هر پزیسیون دارای 9 خرک است؛ خرک ها از پایین به بالا شمرده می شوند و در هر طرف سنتور سیم های زرد و سفید 2 سری 9 تایی خرک وجود دارد که از روی هر خرک 4 سیم (یکصدا) عبور می کند که بیانگر یک نت می باشد. نام نت ها در هر پزیسیون به ترتیب زیر می باشد:

 فا    می     ر     دو    سی     لا    سُل     فا     می

9      8      7     6      5      4      3       2      1     شماره خرک

در هر پزیسیون نت های (می و فا) دو بار تکرار می شوند. خرک های اول، دوم و خرک های هشتم و نهم هر پزیسیون را در هر سه پزسیسون به همین ترتیب می نامند.

خرید سنتور

قبل از خرید سنتور بایستی بطور دقیق ساز را بررسی کنید تا از سالم بودن آن مطمئن شوید. تنها به نام برند تکیه نکنید و تمام اجزای ساز را بازبینی کنید؛ ابتدا جنس چوب و اجزای سنتور شامل خرک ها، صفحه ساز، سیم گیر، گوشی ها و... را بررسی کرده و بعد صدای ساز را تست کنید. همچنین نکات زیر کمک زیادی به انتخاب شما خواهد کرد.

• سنتور باید از چوب با کیفیتی همانند گردو تهیه شده باشد، هر چه کهنه تر و تیره تر باشد کیفیت و دوام ساز بیشتر خواهد بود، پس چوب ساز را بررسی کنید تا هیچگونه ترک و یا زخمی روی چوب نباشد.
• صفحه رویی سنتور باید کاملا صاف و بدون انحنا باشد، برای اطمینان با دقت از زوایای متفاوت صفحه را مشاهده کنید.
• گوشی های سنتور که دور آن ها سیم ها بسته می شوند را بررسی کنید تا در جای خود محکم باشند و باعث خروج کوک ساز نشوند.
• بوسیله آچار کوک، گوشی ها تست کنید تا برای کوک کردن مشکلی نباشد.
• چون سیم ها روی خرک ها قرار دارند و در صدادهی ساز تاثیرگذارند، خرک ها باید از چوب سالم و مقاوم ساخته شده باشند.
• سیم های سنتور را چک کنید تا فاقد فرسودگی یا زنگ زدگی باشند؛ در صورت نامناسب بودن سیم ها از فروشنده بخواهید سیم های ساز را تعویض نماید.

قیمت سنتور

قابل ذکر است خرید سنتورهای گران تر تنها به علت مارک آن ها، تصمیم درستی نخواهد بود. قیمت یک سنتور خوب وابسته به شرایط خاصی است که بایستی با آن ها آشنا شد:

• مهر های سنتور
• جنس صدا:

صدای کم حجم، صدای پر حجم، صدای زنگ دار، تقه دار بودن ساز و یکدستی صدا

• کیفیت کلی ساز:

کیفیت رنگ کاری ساز، کیفیت خرک ها، کیفیت سیم ها، ضخامت صفحه رویی و زیرین، کیفیت گوشی ها و سیم گیر ها

• استفاده از چوب مرغوب و باکیفیت:

تیرگی یا روشن بودن، کهنگی یا تازگی، پوک بودن و سنگین بودن چوب، راسته بودن یا فرار بودن چوب

• فاکتورهای اضافه مانند معرق، خاتم یا منبت کاری

​​​​​​​

نکات نگهداری از سنتور

بعد از خرید سنتور بایستی به خوبی از آن نگهداری کرد تا دچار آسیب و افت کیفیت صدا نشود. با رعایت نکات زیر و اصول مراقبتی، همیشه صدای زیبای سنتور خود را حفظ می کنید. این توصیه های ضروری عبارت اند از:

• از قرار دادن ساز در رطوبت مستقیم و مایعات جلوگیری شود.
• ساز را در کاور باکیفیت و مناسب قرار دهید تا از آسیب های فیزیکی در امان باشد.
• سعی کنید در سرما و گرمای شدید سنتور را از کاور خارج نکنید.
• در صورت آسیب دیدگی یا کهنه شدن سیم ها، آن ها را تعویض کنید. زمان تعویض سیم ها به میزان استفاده از ساز بستگی دارد و ممکن است در طول سال یک یا دو مرتبه نیاز به تعویض سیم داشته باشید.
• اگر قصد استفاده از سنتور را برای زمان طولانی ندارید یا ساز جدید تهیه کردید، سیم های آن را شل و کوک آن را خالی کنید. بی استفاده ماندن ساز در حالت کوک شده باعث فشار به ساز می شود و افت کیفیت صدا را بهمراه خواهد داشت.

​​​​​​​

سنتور یکی از دلنشین ترین و زیبا ترین صداهای موسیقی را پدید می آورد. امیدواریم مطالعه این مقاله برایتان مفید بوده باشد. خوش حال می شویم نظرات، انتقادات و پیشنهادات خود را با ما به اشتراک بگذارید.