معرفی ساز بالالایکا

ساز بالالایکا، ساز روسیه ای (اروپایی-آسیایی) است که با تنه ی چوبی اما توخالی تهیه می شود؛ ساختار ظاهری آن مثلثی شکل است و دارای دسته ای بلند، گردن تار و چند رشته سیم می باشد. بیشتر این ساز ها بوسیله دو رشته سیم با همان نت تنظیم می شوند و رشته سیم سوم، یک چهارم عالی بالاتر تنظیم می شود. بالالایکا علاوه بر شکل مثلثی، با وجود تفاوت هایی ماننند تعداد سیم ها و پرده های قابل جابجا شدن، بصورت بیضی شکل هم ساخته می شود. این ساز معمولا برای نواختن آهنگ های سنتی-محلی، در مراسمات مختلف روسی بکار می رود، همچنین در مرتبه های بالاتر در نواختن آکورد و ملودی استفاده می شود.

بالالایکا در ملودی ماندگاری کمی دارد، یعنی در نواختن ملودی، باید ضربات کند یا سریع زده شوند. برخی ارکسترهای بالالایکا از بالا های متفاوتی تشکیل می شوند، و گروه ها معمولا موسیقی کلاسیک را برای بالالایکا تنظیم می کنند. پریما بالالایکا یکی از معروف ترین انواع این ساز است و قدیمی ترین آن هم، descant و tenor شناخته می شوند. نواختن این ساز با توجه به نوع موسیقی فرق می کند؛ مثلا پریما بالالایکا یا سکوندا با انگشتان دست نواخته می شوند و بیس و کنترا باس (مجهز به پایه های کششی قرار گرفته روی زمین) با زخمه ای چرمی نواخته می شوند.

تاریخچه ساز بالالایکا

نمونه این ساز زهی، ساز دورما است که از قفقاز روسیه الگوبرداری شده، به نحوی که از این ساز به عنوان نشانه ای از فرهنگ سنتی روسی یاد می شود، همچنین شباهت هایی به ساز دومبرای قزاقستان و ساز تاپشور مغولستان دارد. در ابتدا این ساز مجهز به 2 الی6 سیم بود و با ساز های آسیای مرکزی مشابهت داشت؛ یکی از نقاط مشترک آن ها این بود که پرده ها از اجزای داخلی بدن حیوانات تهیه و به گردن ساز بسته می شدند.

اسکوموروخ ها

در حین گذر زمان برای مدت طولانی ای ساز بالالایکا همراه اسکوموروخ ها بود؛ این گروه نوزانده های دوره گردی بودند که با شعر ها و سروده های خود، نظام جامعه روسی را مورد تمسخر قرار می دادند. مدارک و مستندات تاریخی نشان می دهند که اولین بار در سال 1668 میلادی از این ساز نام برده شده است، همچنین در مدارک مربوط به سال های 1700 و 1714 میلادی، نام این ساز مشاهده می شود.

در دهه 1880 میلادی، واسیلی آندریف ویولنیست ماهر، در سالن های نوازندگی سنت پترزبورگ، با کمک ویولن ساز مشهور یعنی ایوانوف، بالالایکا را بطور استاندارد دوباره سازی کرد. همین موضوع باعث شد نوازندگی آن در کنسرت ها افزایش یافته و سال های بعد مجموعه هایی از پرده های کروماتیک، و شماری از بالالایکا ها در اندازه ارکسترال؛ با کوکی که اکنون در ساز های مدرن مشاهده می شود، به کیفیت این ساز جانی دوباره عطا کرد. در دهه های آخر قرن هجدهم محبوبیت بالالایکا بین جوامع بسیار زیاد شده بود، طوری که توریست ها در هر خانه ای اقامت می یافتند، یک ساز بالالایکا در آنجا وجود داشت.

با گذشت زمان، در آثار باقی مانده از فیودور داستایوفسکی، لئو تولستوی، نیکولای گوگول و... نام این ساز بسیار بیان شده است، اما در قرن نوزدهم که با دسته کوتاه تری نسبت به رقیب آسیایی خود مطرح شده بود، نوازندگی با آن کاهش یافت. همچنین ساز بالالایکا توسط بلاروسی ها، اوکراینی ها، کولی ها و جمعیت های مشابه، آنچنان مورد استقبال قرار نگرفته بود.

دانستنی جالب در مورد بالالایکا!

نکته ای عجیب در مورد ساز بالالایکا وجود دارد که درستی آن مشخص نیست، اما شاید توضیح آن برایتان جالب باشد! عده ای بر این باور اند که ساختار این ساز دارای ویژگی هایی است؛ طبق این نظریه، قرار داشتن سه کناره و سه سیم در این ساز نمایشی از تثلیث (یکی از اعتقادات بنیادین جمعیت زیادی از مسیحیت. خدای پدر، خدای پسر، خدای روح القدوس) است. یکی از علل نفی این عقیده، به زمان حضور اسکوموروخی ها برمی گردد که برای حکومت و کلیسا ها بسیار ناخوشایند بود؛ همچنین در قوانین مذهبی کلیسای ارتودوکس روسی، نواختن ساز های موسیقی غیرقانونی بود. دلیل دیگری که می توان آن را بیان کرد نوشته های نیکولای گوگول است، که طبق آن ها شکل ساز بالالایکا توسط کشاورزان با الگوبرداری از کدو حلوایی، طراحی شده است.

منظور از بالالایکای مدرن چیست؟

همانطور که در مطالب قبلی اشاره شد، حاصل تلاش های واسیلی آندریف در دهه 1880، ساخت بالالایکایی مدرن و استاندارد، با رعایت شکل سنتی مثلثی اما کروماتیمک، دارای سه سیم با پرده های فلزی ثابت و دیگر نوآوری ها بود. آندریف ایده تشکیل ارکستر بالالایکا را که دارای ساز هایی در اندازه های مختلفی بود، را عملی کرد؛ این موضوع باعث شد ساز دومرا که به فراموشی سپرده شده بود، مجدد استفاده شود. مدرن سازی بالالایکا شامل عناصری از موسیقی پاپ، فولک و کلاسیک است که در مدارس موسیقی آموزش داده می شوند؛ بالالایکای مدرن در میان مردمان روس و قفقاز هوادارن زیادی دارد. کارنامه بالالایکا شامل قطعاتی مجلسی، تعداد بالایی کنسرتو با ارکستر سمفونیک و حضور نه چندان زیاد در اپرا است.

تکنیک نواختن ساز بالالایکا

تکنیک مهم در نواختن بالالایکا مخصوصا در پریما، استفاده از انگشت شست دست چپ روی نت های پرده روی سیم پایین است، جایی که ساختار آکورد قرار دارد. بطور سنتی برای نواختن نت های روی پریما، بایستی از کناره انگشت سبابه دست راست استفاده کرد، ولی در بالالایکا های بزرگ تر از زخمه کمک می گیرند. در نوازندگی پریما که رایج ترین نوع ساز بالالایکا است، می توان از زخمه استفاده کرد اما بین علاقه مندان به موسیقی و نوازندگان مرسوم نیست.

اندازه بزرگ ساز بالالایکای کنترباس باعث این شده، نوازندگان از پاشنه پوتین یا چرم برای تهیه سیم استفاده کنند. این مدل ساز از طریق یک پایه فلزی یا چوبی که در گوشه های آن وصل شده است، روی زمین قرار می گیرد. نحوه نواختن بالالایکا برای دوستداران موسیقی و علاقه مندان به نوازندگی، در هر رده سنی دشوار نخواهد بود. نواختن بالالایکا باعث ایجاد حس و درکی از فرهنگ سنتی روسی و اقوام آن دوران می شود.

ساختار بالالایکا

ساختار مثلثی این ساز از جنس صنوبر و با سه سیم تشکیل شده است، که در راستای دسته مجهز به پرده، مخروطی شده اند. سیم ها روی خرکی شبیه خرک ویولن بسته می شوند؛ این سیم ها اکثرا با انگشت نواخته می شوند، اما دیده شده است که سیم های فلزی را با زخمه می نوازند. ساختار بدنه این ساز به شکل مثلثی ختم نمی شود و شکل بیضی آن هم، با تعداد مختلف سیم و پرده های قابل جابجایی تولید می شود. از اجزای دیگر تشکیل دهنده این ساز می توان به دسته ساز، شیطانک، سیم ها، گوشی ها، کاسه طنینی، پرده، خرک و سوراخ صدا اشاره کرد.

انواع ساز بالالایکا

انواع مختلف بالالایکا به ترتیب اندازه در زیر آمده است:

• پیکولو  (piccolo)
• پریما  (prima)
• سکوندا  (secunda)
• آلتو  (alto)
• باس  (bass)
• کنترباس  (contrabass)

نحوه کوک کردن برخی از سازهای بالالایکا

پریما

در قسمت های قبلی بیان کردیم که معروف ترین نوع ساز بالالایکا، پریما است. پریما روی سیم های دوم و سوم روی یک نت کوک می شود، و در بعضی مواقع نیز به سبک گیتار روی  GBD، الگوبرداری از سه سیم بالای گیتار روسی کوک می شود. نواختن پریما برای یک گیتاریست روسی ساده است؛ هرچند برخی از علاقه مندان این ساز، این نوع کوک کردن را نمی پذیرند.

سکوندا

بالالایکای سکوندا روی اولین سیم (در اکتاو اول)، دومین سیم (در اکتاو مینور)، سومین سیم (در اکتاو مینور)، AAD کوک می شود؛ سیم های دوم و سوم روی نت یکسان کوک می شوند.

آلتو

این ساز روی اولین سیم (در اکتاو مینور)، دومین سیم (در اکتاو مینور)، سومین سیم (در اکتاو مینور) کوک می شود؛ سیم های دوم و سوم روی بم یا زیر بودن، بصورت همسان کوک می شوند.

باس و کنترباس

این دو ساز کاملا برابر هستند؛ سیم نخست (در اکتاو مینور)، سیم دوم (در اکتاو ماژور)، سیم سوم (در اکتاو ماژور) کوک می شوند و تنها تفاوت بین این دو، بزرگ بودن کنترباس است.

سخن آخر

ساز بالالایکا یکی از سازهای اروپایی-آسیایی است که در شکل های مختلف مثلثی یا بیضی، با تعداد گوناگون سیم و پرده های قابل جابجا شدن، ساخته می شود. این ساز عموما در نواختن آهنگ های سنتی و رقص روسی کاربرد دارد. در این مقاله درباره چگونگی نواختن و کوک کردن، ساختار و انواع ساز بالالایکا صحبت کردیم تا علاقه مندان به موسیقی و ساز بیشتر با آن آشنا شوند.

خوشحال می شویم در صورت داشتن اطلاعات بیشتر، انتقادات و پیشنهادات خود را با ما به اشتراک بگذارید.