ساز دف ایرانی | آشنایی با خصوصیات، تاریخچه و ساختمان ساز دف ایرانی

ساز دف چیست؟ چرا این ساز دف ایرانی نامیده می شود؟

  

  

---

 

ساز دف ایرانی چیست؟

 ساز دف، سازی کوبه ای، به جا مانده از موسیقی باستانی ایران است. ساز دف از حلقه ای چوبی که پوست یا پلاستیک نازکی بر روی آن کشیده شده است و زنجیر هایی که از آن آویزان است، درست می شود. یک ساز دف اصیل ایرانی از پوست حیوانات تهیه می شود. ساز دف بسیار شبیه به ساز ایرانی دایره است اما دف کمی بزرگتر است و صدای بم تری دارد.

 نوازندگان ایرانی دف، ساز را با دست چپ نگه داشته و با استفاده از 5 انگشت دست راست و 4 انگشت دست چپ، دف نوازی می کنند. ساز دف دارای چهار تکنیک اصلی تم، بک، چاپ و زنجیر است. بقیه تکنیک ها فرعی محسوب می شوند. از چهار تکنیک اصلی این ساز، تکنیک های تم و بک برای دست راست و تکنیک های چاپ و زنجیر برای دست چپ هستند.

خصوصیات

در لغت نامه دهخدا دف به این صورت معنا شده است: «چنبری که پوستی بر آن کشند و قوالان نوازند.» در دوران اسلام ایران، این ساز بیشتر برای حفظ وزن و پشتیبانی ساز های دیگر و مجالس عیش و عرفان استفاده می شد.

دف به نوع های مختلفی ساخته می شد. خمک یا خمبک (به معنای بشکن زدن یا دست زدن با وزن) به دف هایی می گفتند که چنبر آن ها از روی و برنج ساخته می شد. همچنین دف هایی نیز ساخته می شد که به چنبر آن ها زنگ متصل می کردند؛ به این زنگ ها جلاجل و به نوازنده این نوع دف جلاجل زن گفته می شد. از نوع های دیگر دف می توان به دف زنجیر دار اشاره کرد که دف زنگی نامیده می شوند.

تاریخچه

دف گرد (دایره ای) 1300 سال پیش از میلاد مسیح در مصر مشاهده شده است. در آیین های مصر باستان در کنار رود خانه نیل، با استفاده از ساز های گرد به خدایان خود ادای احترام می کردند. به گفته یک محقق در جشن عروسی سلیمان و ملکه سبا، صدای این ساز گرد با شادی شنیده می شد.

 دف، همانطور که گفته شد، از دوران باستان در ایران وجود دارد. در قرون هفتم و هشتم قبل از میلاد مسیح ساز دف چهار گوش در تمدن ایلام استفاده می شد. (دف چهار گوش هنوز در برخی از کشور های عربی استفاده می شود.)

 در ایام ساسانیان دف در جشن هایی مانند نوروز استفاده می شد. باربد، موسیقی دان دوره ساسانیان، از دف در موسیقی خسروانی (سرود خوانی اشعار هجایی همراه با موسیقی) استفاده می کرد.

حضور دف، در موسیقی ایرانی و کردی قبل از اسلام کاملا مشهود است. بعد از ورود اسلام این ساز برای 13 قرن فقط در خانقاه ها و تکایای کردستان همراه با ذکر دراویش نواخته شد. تا در نهایت در سال 1353 با تلاش های فراوان محمدرضا لطفی و بیژن کامکار از دف در اجراهای عمومی و غیر عرفانی استفاده شد.

در مینیاتورکاری های دوره گورکانیان و صفویان نمونه هایی از دایره و دف مشاهده می شود. در دوره صفوی اغلب دف به همراه نی در مجالس سماع (نوعی رقص) نقاشی شده است. در اشعار کهن نیز معمولا به نی و دف با یکدیگر اشاره شده است.

این حدیثم چه خوش آمد که سحرگه میگفت   /   بر در میکده ای با دف و نی ترسائی

- حافظ -

امروزه این ساز در موسیقی سنتی ایران، موسیقی جهانی، گروه های کوبه ای، ارکسترها  و حتی گروه های موسیقی کلاسیک متمرکز بر رنسانس مورد استفاده قرار می گیرد.

جغرافیا

گستره جفرافیایی دف بیشتر مربوط به خاورمیانه است. اما برخی کشور های خارج از خاورمیانه نیز به طبع موسیقیایی خودشان از دف استفاده می کنند. ساز تنبک به تدریج باعث کمرنگی دف شد به طوری که دف بیشتر در شهرهای کوچک در مجالس عیش به کار گرفته می شد. در مناطق کرد نشین به ویژه استان های کرمانشاه و کردستان دف نوازی به جهت وجود تاریخچه عرفانی، جایگاه ویژه ای در میان مردم دارد به طوری که اکثر مردم آشنایی مقدماتی با نواختن دف دارند.

اجزای ساز دف

این ساز دارای یک کلاف به شکل استوانه است که یک طرف استوانه پوست حیوانات کشیده می شود. دو سر کلاف با برش فارسی (زاویه دار) به هم متصل می شوند. ضخامت کلاف را از یک طرف تراشکاری کرده و کمتر می کنند تا پوست را با سریش روی این لبه بچسبانند و با گل میخ محکم کنند.

به این ترتیب اجزای دف عبارتند از کلاف اصلی، پوست، حلقه ها و گل میخ ها

مشخصات کمانه (کلاف)

به علت تفاوت اندازه دست نوازندگان کمانه عرضی بین 5 الی 5/6 و قطری بین 50 و 55 سانتی متر دارد. ضخامت کمانه معمولا در طرف پوست بین 2 تا 3 میلی متر و از طرف دیگر 5/1 سانتی متر است. در قسمتی از کمانه (در سمتی که پوست قرار ندارد) فرو رفتگی به نام شستی ایجاد می کنند برای استقرار شست نوازنده در آن محل تا در هنگام نواختن راحت باشد.

کمانه به دو گونه تولید می شود:

1.      کمانه یک کمه: از یک چوب به قطر 5/1 تهیه می شود. این کمانه وزن کمتری دارد.

2.      کمانه دو کمه : از دو چوب به قطر 50 میلی متر که رو هم پرس شده اند تشکیل می شود. این کمانه مقاوم تر است اما وزن بیشتری دارد.

پوست مصنوعی

مزایای پوست مصنوعی نسبت به پوست طبیعی

-          کوک ثابت

-          قابلیت کوک با نت

-          ضخامت یکسان پوست

-          کشش یکسان

-          مقاوم به رطوبت

-          عدم تغییر کوک

-          تاب برنداشتن کمانه

-          صدای استاندارد شده

-          تجزیه نشدن توسط باکتری و میکروب

-          بوی نامطبوع ندارد.

-          بدون بیماری و حساسیت

حلقه ها

در داخل کمانه میخ های قلاب داری در فاصله 3 سانتی متری از پوست نصب می شود و به آن ها حلقه های 3 یا 4 تایی متصل می شود.

گل میخ ها

برای نگه داشتن پوست در قسمتی از کلاف که ضخامت بیشتری دارد، کلاف و پوست را به وسیله گل میخ (میخ سر تخت یا پونز) به هم متصل می شوند.

انواع دف مناسب اجرا

دف ها با توجه به نوع و طول اجرا طبقه بندی می شوند.

 

1.     Solo Daf:

 در این مدل از دف که برای تکنوازی طراحی شده است، طنین ها صدای واضحی دارند. نوازنده به راحتی با حرکات آرام انگشتانش دف را می نوازد.

2.     Studio Daf:

در این نوع نوازنده بدون نگرانی از تغییر در کشش، سفتی پوست و تغییر طنین صدا در تمام اجرا ساز می نوازد.

3.     Orchestra Daf:

دف یک ساز با صدای بلند و قوی است و می تواند صدای ساز های دیگر را از بین ببرد. از این رو از دف اکستر که صدای ملایمی دارد و به آرامی با ساز های ترکیب می شود، استفاده می شود.

4.     Base Daf:

این مدل صدا باس کامل، عمیق و مناسبی به واسطه بزرگتر بودن و پوست ضخیم، دارد.

5.     Treble Daf:

این نوع کمی تخصصی است و برای گرفتن نت بالا طراحی شده است.

در این مقاله سعی کردیم اطلاعات کاربردی از ساز دف برای شما به اشتراک بگذاریم. امیدواریم مطالب مفیدی را برای شما گردآوری کرده باشیم.

اگر اطلاعات بیشتری درباره ساز دارید، می توانید در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.