ساز چنگ یا هارپ چیست؟

ساز هارپ یا چنگ، یکی از ساده ترین سازها از خانواده سازهای زهی می باشد. برای یادگیری این ساز، نیازی به کشیدن آرشه (مانند ویولون) نیست و به همین خاطر، ساده تر از بسیاری از سازهای زهی آرشه ای است.

تاریخچه ساز چنگ یا هارپ

در ادبیات پارسی از این ساز بسیار نام برده شده‌ است. در بین سال های 1961 تا 1966 میلادی توسط باستان شناسان، مُهری در تپه چغامیش خوزستان یافته شد. که به چهارهزار سال پیش از میلاد و دوران ایلامیان باز میگردد. که در آن یک نوازنده، چنگ در دست دارد.

چنگ، سازیست که طی هزاران سال توسط تمدن های مختلف به حیات خود ادامه داده است. تمدن های باستانی انواع ساده ساز چنگ را می نواختند و همان ساز دست به دست توسعه یافت تا به ساز چنگ امروزی تبدیل شد. چه در دوره های تاریخی و چه در زمان ما، در فرهنگ های سراسر جهان، ساز چنگ میان طبقه مرفه و تحصیل کرده و همچنین در میان مردم معمولی، سازی محبوب و مرسوم بوده و همواره می باشد.

هم چنین اروپاییان مدعی ابداع چنگ های پدالی هستند و بر این باورند این چنگ ها در قرن 18 میلادی در آلمان پایه گذاری شده اند. با این وجود همین چنگ ها نیز بر طبق ساختار چنگ های شرقی ساخته شده اند.

تحولات ساز چنگ در طول دوران

انواع ساز چنگ در قرون مختلف در ایران یافت شده‌ است. برای مثال چنگ منحنی مربوط به قرن 17 هجری قمری که به نام صفی الدین عبدالمؤمن اُرُمَوی می باشد. تصویر و آثاری از چنگ در اکثر آثار باستانی ایران از دوره هخامنشیان تا حکومت سلوکیان مشاهده میشود.

ساز چنگ در ایران دارای چهار رشته سیم بوده که در دورهٔ ساسانیان به یازده رشته رسیده و در دوران اسلامی تا سی و پنج رشته نیز وجود داشته است. پیدایش چنگ از اختراع کمان نشأت گرفته‌ است، انسان ها دریافتند که در اثر تیراندازی، زه کمان مرتعش شده و صدای ضعیفی به گوش می رسید. چنگ های نخستین، بیشتر شبیه به کمانی از جنس چوب نی بوده که زهی میان آن کشیده شده است.

ساختمان ساز چنگ

• ساز هارپ از گذشته تا به حال به شکل مثلثی و از چوب ساخته میشد. با این تفاوت که در گذشته، جنس سیم های ساز از روده حیوانات‌ بوده، اما امروزه از نایلون یا فلز تهیه میشوند.
• این ساز مثلثی شکل در اندازه های گوناگونی وجود دارد. این ساز بنابر اندازه، بین 19 تا 47 سیم دارد. هارپ هایی که معمولاً دارای 40 تا 47 سیم هستند، دارای پدال اند و به نام هارپ پدالی شناخته می شوند.
• قسمت بالای ساز گردن ساز نامیده میشود؛ یعنی جایی که سیم ها به چوب متصل شده اند. سیم‌ها را می توان از این ناحیه کوک یا تنظیم کرد.
• به ضلع پایین ساز، sounding board یا بورد ایجاد صدا گفته می شود.
• بلند ترین ضلع مثلث در ساز نیز، ستون نام دارد.
• در هارپ ها یا چنگ های مدرن، پدال هایی نیز در قسمت پایین ساز تعبیه شده است.

نواختن ساز هارپ

• چنگ، سازی رشته‌ ای می باشد که توسط انگشتان نواخته می شود. تکنیک استاندارد و به ثبت رسیده ی نوازندگی چنگ در جهان هشت انگشتیست. این در حالیست که تکنیک نوازندگی در ایران طبق اطلاعات و مستندات باستانی، ده انگشتی می باشد.
• صندلی را پیدا کنید که راحت باشد و تکان نخورد. طوری بنشینید که بازوها با بدن زاویه 90 درجه ایجاد کنند. تا بتوانید به سهولت تارهای چنگ را بنوازید.
• چنگ را کج در دست بگیرید و آن را به شانه راست خود تکیه دهید، تا احساس تعادل متناسب کنید و حتی آن را کمی به طرفین زاویه دهید تا بتوانید سیم ها را کمی واضح تر ببینید.
• هیچ روش خاصی و درستی وجود ندارد که میان نوازندگان هارپ یا چنگ مورد توافق و تایید همگان قرار گیرد، اما برای شروع، حتما دستان شما باید در وسط سیم ها قرار داشته باشند.
• سعی کنید دستان خود را شل کنید و بیش از حد متشنج ننمانید. زیرا وجود کشش بیش از حد در حین نواختن، ممکن است خطر آسیب به دست و یا مچ را به همراه داشته باشد.

انواع مختلف ساز هارپ

انواع ساز چنگ یا هارپ به چهار دستهٔ کلی چنگ ارکستری، چنگ سنتی، چنگ باستانی و چنگ تزیینی تقسیم می شود. که هرکدام از لحاظ شکل ظاهری به ۱۷ نوع الگو و فرم چنگ تقسیم می شود. از جمله آن ها، چنگ زاویه دار، چنگ منحنی، چنگ ون و چنگ کندوگ و چنگ ساسانی و چنگ لیر میتوان نام برد. و همینطور هارپ پدالی که پیش تر معرفی شد، مشهورترین نوع چنگ امروزیست.

حقایق جالب درباره ساز چنگ

• چنگ سنتی نمونه دیرینه چنگ است که هر تار آن تنها قادر به نواختن یک نوت می باشد و همانطور که پیش تر اشاره شد، سازی شبیه به پیانو با کلاویه های سفید خواهد بود.
• چنگ پدالی توسط فردی فرانسوی در قرن 19 میلادی ابداع شد و از آنجایی که در اکثر ارکستر سمفونی ها استفاده می شود، به چنگ کنسرت معروف شده است.
• در مورد تاریخچه محبوبیت چنگ میتوان به دوره قرون وسطی و رنسانس اشاره نمود. که در آن زمان رواج بسیاری در اروپا پیدا کرده بود.
• چنگ برای قرن ها به عنوان نماد سیاسی کشور ایرلند به کار برده ‌شده است.
• طولانی ترین زمان نواختن چنگ یا به عبارتی ماراتن چنگ، حدود 25 ساعت و 34 دقیقه در آکادمی موسیقی در کالیفرنیا بوده است.
• بزرگترین فستیوال چنگ در سال 2013 در پاراگوئه برگزار شد. که تعداد 420 نوازنده هارپ در آن شرکت داشتند.

سخن آخر

این مطلب معرفی مفید و مختصری در مورد ساز هارپ یا چنگ بود. در صورت وجود هرگونه نظر یا پیشنهادی  با بنده در ارتباط باشید.

اگر دوست دارید در مورد انتخاب ساز موسیقی بیشتر بدانید، پیشنهاد می کنم سری هم به مطلب "انتخاب ساز موسیقی بر اساس شخصیت" بیندازید.